HASTA BIR KUSU TANIMAK
kimse bir kusu kendi sahibi kadar iyi taniyamaz. Kusunuzun olagan disi davranislari hastalik belirtisi olabilir. Eger muhabbet kusunuz evcil degilse hastalik baslangicini fark etmek daha zor olabilir. Bu yüzden kusunuzu çok yakindan takip etmelisiniz çünkü muhabbet kuslari gerçek saglik durumlarini gizleme konusunda çok basarililar.
Asla Zayiflik Gösterme
Eger bir kus bulasici bir hastaliga yakalanmissa, büyük olasilikla çok saglikli bir kus izlenimi vermeye çalisacaktir. Aslinda bu dogal bir davranis ve yasama içgüdüsünün bir parçasi çünkü dogada olasi düsmanlar, avlanan kuslar sürünün zayif ve hasta kuslarini öldürürler. Bu yüzden hasta bir kusun zayiflik göstermemesi gerekir.
Bu evcil kuslar için de genel bir davranistir. Tipik olarak hastalik yardima çok geç kalindiginda fark edilir. Sorumlu bir evcil sahibi her zaman tetikte olmalidir.
Garip, bu kus bunu daha önce yapmamisti…
En küçük endise bile sizi alarm durumuna geçirmelidir. Örnegin bir kus artik geceleri uyurken tek ayagi üzerinde durmuyorsa bu bir hastalik isareti olabilir. Bir baska örnek ise yeme ve içme davranislarindaki degisiklik olabilir. Eger bir kus göze batacak sekilde normalden çok daha fazla su içiyorsa böbrek problemi yasiyor olabilir. Diger bir dikkat çekici isaret ise kus çok fazla yedigi halde sürekli olarak kilo kaybediyor olabilir.
Eger kuslar çift olarak yasiyorsa ve kuslardan biri esiyle önceden oldugu gibi ilgilenmiyorsa ve yalniz kalmak istiyorsa bu baslayan bir hastaligin isareti olabilir. Ancak bu tüy dökme isareti de olabilir. Her halikarda çok temkinli olmalisiniz, çünkü saglik durumundaki bozulma sebebiyle kusun daha fazla dinlenmeye ihtiyaci olabilir.
Canliliktan tembellige
Eger kusunuz ortada kesin bir neden yokken normalden daha fazla uyumaya baslarsa kusunuzu yakindan gözlemlemeye baslamaniz tavsiye edilir. Bütün gün uyuyan bir kus ya hastadir ya da kafesteki akarlar yüzünden gece uyuyamiyordur. (kus gece boyunca akarlar yüzünden kafesin içinde hareket ederse diski tek bir yerde toplanmaz Gece uyuyamama sorunun bir sebebi de basitçe kus kafesinin çok gürültülü bir yere konulmus olmasi olabilir.
Hey, küçük tombul !
Eger bir kus tüylerini kabartmis bir sekilde – etrafina bakinan bir top gibi - etrafindaki nesnelere ve arkadaslarina dikkatsizce bakiyorsa baslayan veya kronik bir hastalik bunun sebebi olabilir. Daginik tüyleri, donuk gözleri olan ve kümesteki arkadaslariyla ilgilenmeyen bir kus büyük ihtimalle hastadir.
Zayif ve üsümüs
Hasta kuslar genel olarak düsük vüvut isisina sahiptir, 41 dereceden daha az, siddetli titreme egilimindedirler ve kolayca fark edebileceginiz kabarik tüyleri vardir. Eger kusunuz evcilse vücut isisini ayaklarindan kolayca kontrol edebilirsiniz. Eger ayaklari asiri deredece soguksa kus büyük ihtimalle hastadir.
Kusun agir bir sekilde nefes aldigina ve kuyruk tüylerinin asagi yukari hareket ettigine dayanarak solunum yolu problemi veya enfeksiyon baslangici oldugunu söyleyebiliriz.
Veterinere Gidin !
Kusunuzun hasta oldugunu fark ederseniz biran önce bilgili bir veterinere gitmelisiniz. Ayrica kus esinden/arkadaslarindan ayirilmalidir. Sadece bir veteriner kusu tatmin edici bir sekilde muayene edebilir ve kesin tani koyabilir. Veterinere gitmek için tereddüt etmeyiniz çünkü en iyi tedavi edilen hastaliklar baslangiç asamasinda olanlardir
MUHABBET KUSU HASTALIKLARI
Muhabbet Kuslarinin Saglik Karnesi
Muhabbet kuslari, bütün kuslar gibi hastaliklarini çok iyi gizlerler. Bu, yirticilarin hasta ve zayif kuslara odaklanmalari nedeniyle olusturduklari bir kendini koruma mekanizmasidir. Bu yüzden kusunuz hasta oldugunu belli ettiginde, gerçekten ciddi/ileri sekilde hastadir ve uygun tedavi saglanmazsa çok yakinda agirlasacagini öngörebilirsiniz.
Evcilinizi her gün gözlemleyerek onun normal davranisini ögreneceginizden, siradisi gelismeleri fark edebilirsiniz. Asagida hastaliklarin olasi göstergelerinin listesi yer almaktadirve bir veteriner hekime danisilmasi gerekmektedir.
Dikkat edilmesi gereken hastalik isaretleri
Kritik / ciddi ve veteriner hekim tedavisi gerektiren belirtiler:
• Solunum problemleri / anormal nefes alis,
• Sürekli asagi / yukari hareket eden kuyruk,
• Gaga/agiz, göz veya burun deliklerinden akinti,
• Yüz ve kafa tüylerinin sümüksü madde ile kaplanmasi, yari sindirilmis yem ve anormal diski,
• Anormal tüy, anormal tüy gelisimi/degisimi/dökümü,
• Kanama
• Basin, kuyruk veya kanatlarin düsmesi, bükülmesi,
• Soluk veya sismis gözler,
• Tünekte duramamak, düsmek,
• Kamburlasma,
• Vücutta yumru veya sislikler,
• Kafes tabaninda oturma,
• Kusma,
• Kilo kaybi, zayiflama.
Veteriner hekime danisilmasini gerektiren ciddi olabilecek belirtiler:
• Istahin kaybi,
• Kabarma ve düzensiz görünüs,
• Anormal diski,
• Siradisi tüy yolma,
• Anormal uyku düzeni (Sürekli uyuma, normalde bir ayak yerine iki ayakla tünege tutunarak basin, kanatin altina sokulmasi, bas kanatlara çevrildiginde gözlerin yalnizca kismen kapatilmasi),
• Normal faaliyetlerindeki herhangi bir degisiklik (Konusma, ötme, oyuncaklarla oynama, diger kuslar veya insanlarla etkilesim, enerji düzeyinin azalmasi, farkli yerlerde tüneme),
• Yolunu bulamama,
• Olagandan fazla su içme,
• Kirlenmis diskilik.
Hastaliklar / belirtiler genellikle asagidaki nedenlerden olusurlar:
• Kötü beslenme: A vitamini ve kalsiyum yetersizligi, beslenme zincirindeki en ortak eksikliklerdir. Verilen besinler, birçok diger yiyecekten yag orani açisindan yüksek oldugunda, bu kuslar çogunlukla asiri sismanlayacaktir. Fazla kilolu kuslar, romatizma ve karaciger yaglanmasina karsi daha hassastirlar.
Ne yapabilirsiniz: Yesil yaprakli sebze, kirmizi veya sari portakal suyu, beta karoten içeren sebzeler gibi saglikli besinler verilmelidir. Kalsiyum bloklari da kalsiyum eksikligini gidermek için saglanmalidir. Hastaliktan etkilenmis kuslarin beslenmesi için bunlarin yerine filizlenmis tohumlar da verilebilir. Filizlenmis tohumlar, filizlenmenin süreci tohumlardaki yag içerigini azalttigi için daha sagliklidir ve yag orani daha düsüktür, genellikle filizlenmis tohumlarin kuslar tarafindan kabullenilmesi taze meyve ve sebzelere göre daha çok kolaydir.
• Kötü huylu tümörler, lenfomalar ve yag tümörleri (tek tip diyet neden olabilir): Tümörler, iyi huylu veya kötü huylu (kanserli) olabilir ve herhangi bir organ veya sistemi etkileyebilir. Bazi kus türlerinde, iyi huylu yag tümörlerinin (Lipoma) gelisimi daha kolay olmaktadir.
• Yag tümörleri (lipoma) genellikle, fazla kilolu amazon papagani, gül-gögüslü Avustralya papagani ve muhabbet kuslarinda görülür. Daha yasli kuslarda, yumurtalik tümörü, testis veya böbrek tümörü seklinde belirerek , etkilenen taraftaki siyatik sinirinde baski yapar, daha çok ayak veya bacagin aksamasina neden olmaktadir.
• Lifli tümörler (Fibroma), kanatta bulunan tümörlerdirve cerrahi olarak çikarilmalari gerekebilir. Bazi vakalarda, kanadin kesmesi zorunlu olabilir.
• Gut hastaligi; böbrek hastaligi veya metabolik bir problemden kaynaklanir. Zaafiyet durumda veya ilerlemis hastaliklarda ortaya çikar.
• Seker hastaligi ; insülinle tedavi edilebilir.
• PBFD ve Polyoma viral enfeksiyonlari
• Üreme sistemi problemleri, yumurta tikanmasi, yumurta peritoniti, asiri yumurta üretimi ve karin fitigi gibi.
• Giardia enfeksiyonlari (paraziter hastalik), sindirim sistemindeki kusma ve ishal gibi sorunlar.
• Ayrica yüksek oranda duyarli olduklari hastaliklar: Polyoma , Psittacine Gaga ve tüy hastaligi (PBFD), Tüy yolma,. Ur gelisimi (kanser)....Muhabbet kuslari diger evcillerde daha fazla tümöre yakalanirlar. Böbrek, yumurtalik, testis and karaciger tümörleri en çok görülenlerdir.... Parazitler: Yüz oyucu parazitler en sik rastlananlardir ve Ivermectin içeren ilaçlarla tedavi edilirler.... Tüy kistleri, . Tüy bitleri, French Moult , Pullu yüz / pullu bacak, Aspergillosis (solunum yolu hastaligi).
Çevirenin notu: Bu çeviri, site kütüphanemizde yer alan diger bilgilerle birlikte degerlendirilmelidir.
GÖZ PROBLEMLERI
Göz nezlesi (Konjunktivit)
Etkilenmis kuslarda tipik olarak, gözlerinin etrafinda çesitli derecelerde kabugumsu kivamli olusumlar görülür. Ilerlemis hallerde, bu büyümeler tamamen gözü örtebilir. Gözler çogunlukla kirmizimsi, suludur. Konjunktivitli kuslar ayrica, ölümle sonuçlanabilen solunum problemlerine de yakalanabilir.
Konjunktivitin nedeni birkaç faktör olabilir; yaralar, bakteriler, mantarlar, ipliksi kurtlar ve tekhücreli canlilar. Her konjunktivit olayinda, nedeni tam olarak belirleyebilmek için teshise yönelik test zorunludur.
Gözkapagi Iltihabi
Asagidaki öneriler, bu konudaki genel görüsleri içermektedir ve her olaya uygulanmayabilir. Herhangi bir tedavi yöntemi, deneyimli bir hekimce kararlastirilmalidir....
Bu hastalik, göz kapaklarinin agrili sisligidir. Göz kapagi kenarlarinin agrili sisligi seklinde gözlemlenir. Genellikle, gözlerde kizariklik, kasinma ve her iki gözde göz kapaklarinin tahrisine sebep olur. Görünüsü, çogunlukla konjunktivitle karistirilir ve "Tekrarlayan konjunktivit" olarak degerlendirilebilir.
Iki tipi vardir:
1. Ön iltihaplanma, göz kapaklarinin önünü etkiler. Nedenler; seboreik dermatit (kirmizi pullu kasintili bir döküntü,kepege benzer) ve nadiren de Stafilokok bakterileridir.
2. Arka iltihaplanma, göz kapaklarinin gözlere temas eden yüzeyini etkiler. Buna, bu bölgedeki yag salgi bezlerince neden olunmus olabilir.
Asagidakiler kuslara uygulanabilir.
Not: Herhangi bir tedavi yöntemi (asagidakiler dahil) deneyimli bir hekimce önerilmelidir.
• Her iki göze, günde bir ya da iki kez 5 dakika süre ile sicak kompresler uygulanir. Ilik papatya çay posetleri çok etkilidir ve anti enflamatuardir (kasinti, yandi giderici)!. Papatya çay poseti açilarak üzerinde sicak su dökülür, su fazlasi sikilir ve kullanilabilir isiya ulastiginda kusun gözüne nazik ve dikkatli biçimde konulur!
• Veteriner hekim, gözün temizlenmesi için (eritromisin gibi) göz merhemi önerebilir.
• Iltihaplanmaya bagli olarak, çabuk rahatlatma için uygun antibiyotik ve steroit damlasi karisimlari veya merhemler önerilebilir. Ancak, bu uygulama, göz tansiyonunu artirabilir ve posterior subkapsüler katarakt (PSK) biçimi için önemli riskler tasiyabilir.
• Uzmanlar; anti-enflamatuar, mantar ilaci veya hafif etkili steroid tedavisi önerebilir .
Katarakt (Göz Perdesi)
Kuslarda katarakt, kapsamli arastirilmamistir ama genel anlamda insan, köpek, at gibi canlilarda oldugu gibi çesitli nedenlerden olustugu düsünülmektedir.
Bu nedenlerden bazilari:
• Kalitim: Bazi kataraktlar (onunla dogulmustur) dogustandir; diger kalitimsal olanlar, yasamin ileri evresinde görülebilir.
• Seker hastaliginin yan etkisi
• Gözdeki enfeksiyonun yan etkisi
• Stres
• Radyasyon dahil mikrodalga ve ultraviole
• Yildirim düsmesi (kazazedeler katarakt olusum riski altindadir)
• Çesitli toksinler
YUMURTA TIKANMASI
Yumurta tikanmasi, disi kuslarda bir esin olmasina gerek bulunmaksiniz ortaya çikabilir. Yumurtanin, normal bir biçimde üreme sisteminden geçmedigi zaman olusur. Distosi ise bir engel nedeniyle yumurtlama zorlugudur. Her ikisi de evcil kuslarda ortak bir problem olup çogunlukla önlenebilmektedir. Diger yandan her iki durum da, yumurtalar disi kuslarda dogal olarak geliserek, kendiliginden olusup disari çikarildiklarindan bir ese gereksinim bulunmaksizin meydana gelebilir. Eger erken teshis edilir ve müdahalede bulunulursa, genellikle çok iyi sonuç alinmaktadir. Eger her iki olumsuzluk çok uzun süreyi kapsarsa, özellikle daha küçük kuslarda komplikasyon ve ölümlerle sonuçlanabilir.
Hangi kuslar genellikle yumurta tikanmasi ve yumurtlama zorlugu ile karsilasirlar ?
Yumurta tikanmasi riskini artiran birkaç faktör bulunmaktadir:
Küçük Cinsler: Yumurta tikanmasi; muhabbet kuslari, cockatiel, kanarya ve ispinozlar gibi küçük kuslarda daha siklikla görülmektedir.
Güçlü Baglilik: Risk, tek yasayan ve sahiplerine asiri baglanan disi kuslarda daha yüksektir. Aynalara veya belirli oyuncaklara asiri baglilik gösteren kuslar, yumurta tikanmasina daha fazla yakalanmaktadirlar.
Kuluçka sayisi: Plansiz üretim uygulamalarinin sonucu olarak tekrar tekrar kuluçkaya yatirilan (mesela, yumurtalar veya yavru kuslar gereginden daha kisa sürede yanlarindan alindiklarinda, uygun mevsimlerin disinda üretim yapildiginda) veya asiri yumurtlayan kuslarda çogunlukla yumurta tikanmasi ile sonuçlanan saglik problemleri olusabilir.
Yas: Çok genç kuslar ilk yumurtladiklarinda, daha "büyük" kuslara oranla genellikle yumurtlama zorluguna yakalanirlar.
Üreme sagligi: Önceden kusurlu veya yumusak kabuklu yumurtalamaya egilimli oldugu bilinen, üreme problemleri yasayan kuslar yumurta tikanmasini daha siklikla yasarlar.
Kötü beslenme: Yalnizca tohumlarla beslenen veya kalsiyum, A vitamini, protein, E vitamini ya da selenyum eksikligi olan kuslarda daha yüksek risk bulunmaktadir.
Genel saglik durumu: Yumurta tikanmasi, asiri sismanlik veya egzersiz eksikligi gibi diger saglik problemleri bulunan kuslarda daha fazladir, bunlara ek olarak uygunsuz sicakliklar gibi çevresel kosullarin yarattigi stres altinda bulunmak da etkili olmaktadir.
Yumurta anormallikleri: Dogru konumda olmayan, fazla büyük veya kusurlu, kirik, diger yumurtalarla birlesmis bir yumurta da neden olur.
Kalitim: Kuslarin genetik yoluyla tasidiklari belirli karakteristikleri yumurta tikanmasi yönünden etkili olabilmektedir.
Yumurta tikanmasinin ve yumurtlama zorlugunun belirtileri nelerdir ?
Durumun agirligina bagli olarak çesitlilik göstereceklerdir; asagidaki belirtiler görülebilir:
• Karin gerginligi
• Kuyrukta asagi yukari inip kalkma veya sallanma
• Kanat düsmesi (sarkmasi)
• Hastalik belirtileri görülmesi
• Stres
• Istah azalmasi
• Topallama, bacak felci (Yumurta, bacaklara giden sinirlere baski yapar)
• Karin sisligi
• Kloak (Diskilama) bölgesine yapisan diskilar (kus, diski geçerken kuyrugunu kaldiramaz)
• Bozulmus tüyler
• Halsizlik
• Güçlükle nefes alma (Takilmis yumurta, hava keselerine baski yapar)
• Kafes tabaninda oturma
• Üreme sisteminde olasi sarkma (Üreme sisteminin iç kismi, kloak (diskilik) bölgesinden, pembe bir kütle halinde görünür biçimde disari çikacaktir)
• Nadiren ani ölüm
Tikanma nasil teshis edilir ?
Veteriner hekim; klinik isaretleri, geçmisini, fiziksel davranislarini, röntgenini ve/veya ultrasonu temel alarak teshis koyacaktir. Eger kus, çok stresli veya soktaysa, daha ileri tani yöntemlerine basvurmadan önce bu durumu dengelemek zorunludur.
Nasil tedavi edilir ?
Tedavi; kusun durumuna, belirtilerin agirligina, yumurtanin nerede saptandigina, tikanma halinin ne zamandir sürdügüne bagli olarak degisecektir. Bu durum, tedavi ve müdahale edilmezse birkaç saat içinde ölebilen daha küçük kuslar için (kanaryalar ve ispinozlar gibi) çok ciddidir.
Az düzeyde stres gösteren bir kusun tedavisi asagidaki önlemleri içerebilir:
• Nemin yükseltilmesi ve ortam isisinin 30-35 C dereceye çikarilmasi
• Diskiligin yaglanmasi
• Kalsiyum ve muhtemelen A,D ve E vitaminleri ile selenyum enjeksiyonu
• Sivi ve dekstroz takviyesi
• Oksitosin veya arjinin vasotosin enjeksiyonu ya da prostaglandin jeli uygulamasi. Bu ilaçli tedaviler, üreme sistemindeki kaslarda kasilmaya neden olarak yumurtanin geçisini kolaylastirabilir. Ancak bu ilaçlar, üreme sisteminde herhangi bir engel mevcutsa kullanilmamalidir.
Çok ciddi sekilde etkilenmis bir kus, öncelikle soka karsi tedavi edilerek stabil hale getirilmelidir. Sakinlesmesinin, dengelenmesinin ardindan asagida belirtilen gerekli diger tedavi yöntemlerine geçilebilir:
• Antibiyotik uygulamalari ve mümkün oldugunca kisa süreli kortikosteroidler
• Hekim tarafindan parmaklarla hafif baski uygulanarak yumurtanin çikarilmasi. Bu islem anestezi gerektirebilir.
• Sarkmis dokularin temizlenmesi ve düzeltilmesi/iyilestirilmesi
• Ovocentesis: Sikismis yumurtanin içerigi; kloak (diskilik) bölgesinden görünebilir durumda ise oradan veya görünmüyorsa karin bölgesi derisinden ulasilarak bir igne yardimi ile bosaltilabilir. Bu islem yumurtayi küçülterek geçisi kolaylastiracaktir.
• Üreme sistemi zarar görmüsse, yumurta üreme sistemi disinda olusmussa (ektopik yumurta) veya herhangi bir fiziki engel mevcutsa karin ameliyati gerekli olabilir.
• Antibiyotiklerle, sivilarla itinali bakim, uygun ortam isisi ve nemi saglanmasi ve beslenme destegi
Ortaya çikabilecek olasi sorunlar nelerdir ?
Çogunlukla kanaryalar ve ispinozlar gibi küçük kuslar birkaç saat içinde tedavi edilmezlerse sok ve ölümle sonuçlanabilir. Ayrica, asagida belirtilen diger sorunlarin da olusmasi muhtemeldir:
Sikisan yumurta, böbreklere basinç yaparak onlarin görevini ve dolayisiyla kusun sagligini etkiler.
Yumurta kusun içinde iken kirilirsa yasamini tehdit edecek peritonit (karin boslugunda ciddi bir agrili sislik) meydana gelebilir.
Oksitosin, arjinin vasotosin veya prostaglandinler, üreme sisteminde parçalanmaya ve ölüme götürebilen kuvvetli kasilmalara neden olabilirler.
Sürekli gerilmeler, üreme sisteminin veya kloakin (diskilik) sarkmasina sebep olabilir. Bu durum; enfeksiyon, kabuklasma (ki bu gelecekte yasayacagi yumurta tikanmasinda daha ileri problemlere yol açar) veya yumurtada peritonitle sonuçlanabilir.
Önlenebilir mi ?
Asagidaki önlemler alinarak risk azaltilabilir:
• Dogru beslenme saglama
• Üretimin zamanlamasi, uygun yasta üretim gibi dogru üretim tekniklerinin kullanimi, genetik bozukluklari olan kuslarin üretimden çekilmesi, dogru ve saglikli çevre kosullarinin saglanmasi
• Asiri kuluçkanin önlenmesi
• Yeterli egzersiz saglanmasi ve sismanligin, yaglanmanin önlenmesi
• Yumurtlamayi önlemek için hormon tedavisi
• Yumurtlamanin sürekli olarak engellenmesi amaciyla üreme sisteminin alinmasi için kisirlastirma ameliyati. Bu ameliyat, kuslarin çok küçük boyutlarda olmalari ve üreme sistemlerinin hassasligi nedeniyle yüksek risk tasiyan bir yöntemdir.
KUS BITI
bit dis parazitler grubuna girer. Uçamayan bu böcekler kuslarin tüylerinde yasarlar, tüylerle ve ölü deriyle beslenirler. Bu tür kan emmedigi için kam emenler kadar zarar vermez. Isiran bitlerin birkaç türü vardir ve her bir tür farkli kuslari konak olarak seçer. Bütün bitlerin yasam tarzlari ayni oldugundan bu paragrafta kisa bir özetle geçiyoruz.
3 mm den biraz uzun olan boylarina ragmen bunlari çiplak gözle görebiliriz. Genellikle koyu renklidirler, 6 bacakli, uzun ve ince bir yapilari vardir. Biraz ürkektirler ve bu yüzden isikla karsilastiklarinda kusun tüylerinin arasina sürünürler. Sagdaki resimde 4 defa büyütülmüs bir fotografla nasil göründüklerini anlayabilirsiniz.
Bit kusun tüylerinin arasina kalici olarak yerlestikten sonra basarabildigince ürer. Yumurtalarini kus tüylerinin kivrimlarina birakirlar. 1-2 hafta içinde yumurtalar çatlar ve larvalar disari çikar, 5 hafta geçtikten sonra larvalar eriskin hale geçer.
Büyütmek için resme tiklayiniz...
Bit salginini nasil fark edersiniz ?
Yogun bir bit salgini; çok sayida bitin tüyleri yemesinden dolayi daginik ve zayif tüy yapisindan anlasilabilir. Etkilenen kuslar kasinmaktan dolayi aci çeker ve uykusuzluk sorunu ortaya çikar. Isiktan çekinmelerinden mütevellit yetiskin bitler tüylerin altina çabuk saklanacagindan fark etmek zordur.
Yumurtalar ve larvalar daha kolay fark edilebilir. Uçus tüylerinin üstünde(özellikle kanatlarda) kahverengi lekeler görülebilir. Bireysel tüylerinin orta kisimlarindan asindigini göreceksiniz.
Tedavi
Eger bir bit bulasmasindan süpheleniyorsak öncelikle veterinere basvurmak çok önemlidir. Bitler genellikle kontak hasere ilaçlariyla(zehir) yok edilir. Pire tozu genellikle kullanilan yöntemdir. Bu sey buna ragmen kus bakimindan tehlikesiz degildir. Bitler kanat tüylerinin altinda yasamayi tercih ettiginden dolayi kus, tüylerinin altina kadar tamamen pudralanacaktir. Exner Petguard ile kusu spreyleme yalnizca Avrupada mümkündür. Bu ürünün kusa daha az zarar verdigi ispatlanmistir. Bu tedavi toksin bilesenli laktik asit içerir. Bunlar kusa zarar vermeden, bitin solunum yollarina yapisarak onlari öldürürler. Dünyanin diger ülkelerinde pet shoplarda benzer tedavi ürünleri mümkün olabilir.
Su belirtilmelidir ki Exner Petguard da dahil hiçbir anti-parazit ürün kuslarin gözüne ya da mukozasina temas etmemelidir!!!
Hangi kus türleri daha çok etkilenir ?
Bitler muhabbet kuslarini ve papaganlari nadiren etkiler. Asil bulasma güvercinlerdedir. Ancak dis ortamda tuttugumuz kuslarimiz da diger kafes disi kuslardan(güvercin, bildircin) bit kapabilir. Bulasma bir basladimi bir kustan digerine yayilir.
ISHAL
birçok nedeni olabilir. Siklikla yanlis beslenme sebebidir. Örnegin bir muhabbet kusu sahibinin tabagindan bir seyler begeniyorsa, bu ona iyi gelecegi manasina gelmez. Duruma göre yedigi yiyecekler ona uzun süreli ishal yapabilir ve hastaligin tedavisinin mutlaka veteriner tarafindan yapilmasi gerekir.
Bir baska sebep ise enfeksyonlardir. Bakteri, mantar ya da parazitler bunun sebebi olabilir. Kusun bagisiklik sistemi zayiflamis olabilir. Bunun nedeni herhangi bir stres olabilir ( mesela yeri degismis olabilir), bagisiklik sistemi de zayflayinca bakteriler (ya da mantar,parazit) çogalmaya baslarlar. Çogunlukla bu hastalik yapan etmenler normalde de kusta ya da etrafinda bulunur, ve normal faal olan bir bagisiklik sistemi varken kusu hasta etmezler.
Normalde çevrede bulunan bir bakteri mesela E.coli (Kolai basili)dir. Ama Candida türü mantarlar veya Trichomona adli parazit ishale sebep olabilir. Muhabbet kuslarinda ve diger süs kuslarinda siklikla -kok la biten yuvarlak bakteriler ishale sebep olur (enterokok, stafilokok, streptokok). Eger süpheniz bu konuda yogunlasti ise, mutlaka bir veteriner hekime gidin. Kesin teshisi o koyabilir. Etkili antibiyotigii tespit etmek için bir kültür hazirlayabilir (antibiyogram)
Ishalin sebeplerinden birtanesi de agir psikolojik sorunlardir. Ancak, bu muhabbet kuslarinda oldukça ender görülür. Ishal kanli olunca, zehirlenme süphesi vardir. Bu durumda çok acilen veterinere gitmeniz gerekir. Aksi takdirde muhabbet kusunuz hayatini kaybeder. Bagirsak tümörü veya baska iç organlardaki hastaliklar da ishale sebep olabilir. Ayrica hormonal bozukluklar da ishala yol açabilir.
Ishali Tanimak
Bir kus sivi diskilar birakiyorsa, bu ille de ishal olmus manasina gelmez. Bir çok muhabbet kusu sahibi kuslarin diski ve idrari birlikte biraktigini bilmez. Normalde idrar muhallebi kivaminda ve süt rengindedir. Koyu renkteki "kaka" ise bu idrarin etrafinda yer almaktadir. Normal sartlarda her ikisi kati, kokusuz ve kisa zamanda tamamen kurumaktadir. (Sagdaki resme bakiniz) Eger bir kus çok sivi içtiyse ya da taze sebze meyve yemisse, o zaman aynen biz insanlardaki gibi, bosaltilan idrarin miktari artmaktadir. Bu nedenle biraktigi "kaka" dikkatli bakilmazsa ishala benzemektedir.
Ikinci resimde de görüldügü gibi, kaka kisim ayni kaliyor ama beyaz olan kisim çok daha sividir. Bu durumda endiseye gerek yoktur. Belki fazla salata yemistir, ya da banyo yaparken su fazla içmistir. Fakar bu durum uzun süre devam ederse ve kusunuz halsiz görünüyorsa, böbrek iltihabi süphesi ile veterinere danisiniz. Gerçek ishal varsa, koyu renk olan kisim da dagilmaktadir (üçüncü resim) Genelde de kusun poposunda da bu diskinin bir kismi tüylere yapismaktadir.
Ishalin Tedavisi
Ishali tedavi edebilmek için ilk önce sebebini tespit etmek gerekir. Bu nedenle kusunuzu biran evvel veterinere götürmeniz sarttir. Ishal muhabbet kusunuzun gücünü çok çabuk tükettigi için, vakit kaybetmeden harekete geçmek gerekir. Veterinerin kesin teshisi koymasindan sonra, (gerekirse yukarida belirtilen antidiyagram yolu ile) tedavi için verilecek ilaç ve gerekirse diyet tespit edilir. Veterinerin tüm önerilerine aynen uymak gerekir aksi takdirde agir sonuçlar olabilir ve kusun hayati tekrar tehlikeye girer.
Eskiden ilk yardim olarak karbon verilmesi önerilirdi. Ancak bunun sakincalari bugün su sekilde izah edilmektedir. Birincisi, alinan karbon (kömür) sayesinde sivi absorbe oldugu için diski normal gözükmekte, ama esas hastaligin sebebi ortadan kalkmis olmamaktadir. Bu yüzden veterinere gitmeyip karbonla kendi kendinize muhabbet kusunuzu tedavi etmeye kalkismak çok yanlistir. Bunun disinda karbon ayrica besinleri baglamaktadir, yani kus yedigi besinleri degerlendirememektedir.
Benzeri Hastaliklar
Yukarida da belirttigimiz gibi, ishal kolaylikla idrar yollarinda bulunan bir rahatsizlikla karistirilabilir. Agir bir ishal da Giardia adli bir parazitten kaynaklanabilmektedir. Bagirsak parazitleri veya tümörler, disi muhabbet kusunda ise yumurtaliklarla ilgili sorunlar...O yüzden mutlaka tecrübeli bir veteriner ishalin nedenini tespit etmelidir.
Not: Ishal durumlarinda kendi basiniza tedavi uygulamak yerine acil olarak veterinere danismaniz gerekir. Muz, dal dari, haslanmis pirinç suyu, haslanmis patates vermek gibi önlemler sadece muhabbet kusunun diyetinde yapilan degisikliklerdir
SOGUK ALGINLIGI
Kuslarimizin çogu, hava akimina maruz kaldiklarinda veya ani isi degisikliklerinde hastalanmaya meyillidir. Soguktan etkilenen kus, tüylerini kabartir, ilgisiz davranir. Bu durumda bir hayvanin, (Asagiyi okuyunuz) soguga yakaladigi burnunun akmasindan ve zaman zaman aksirmasindan anlasilir. Diger enfeksiyonlar, akcigerler, hava keseleri gibi alt solunum bölgesini etkiler ve kus öksürmeye benzeyen sesler çikarir. Aslinda, öksürme, kuslar için tamemen dogru bir tanimlama sayilmaz. Onlarin bir diyaframi yoktur ve anatomilerindeki bu farklilik yüzünden yalnizca öksürmeye biraz benzer olan sesleri çikarabilirler. Kuslar, sik nefes alabilir ve agir olaylarda birkaç dakika boyunca devam edebilen bogmaca krizleri çekebilir. Bu yüzünden, birçogu tüneklerinde zorlukla durabilir, yerde yalpalar, yeteri kadar oksijen alabilmek için umutsuzca çabalar.
Bir kusun, (Ses örnegini dinleyiniz, wav dosyasi, 95 kB) solunum hastaliginda, tipik sayilan ve her nefeste duyulan bir ses algilayabiliriz. Hasta kuslarda, her nefes alip verisinde kuyrugu asagi yukari hareket ederken gögsünde bir "Pompalama" hareketi gözlenebilir. Birçok hayvan, nefes borularini düzgün duruma getirerek ferahlamaya çalisir.Bunun tipik göstergesi, her iki ayagi ve gagasi ile kafesin tellerine sikica tutunmasi ile boynunu germesidir.(Resme bakiniz)
Bahsedilen bulgulari gözlemlediginizde,mümkün oldugu kadar çabuk kuslar hakkinda deneyimli veteriner hekime danismalisiniz. Kusunuzun (her vakada degil ama çogunlukla) özel ilaçlara ve etkili bir antibiyotige ihtiyaci vardir. Buna ek olarak, iyilestirme sürecinde desteklemek için yapmaniz gereken baska seyler de vardir. Örnegin, bir isi terapisi yararli olabilir. Lütfen hekiminize kizilötesi isik ile isi terapisi uygulamadan önce danisiniz. Baska bir koruyucu/destekleyici yöntem inhalationdur(solunum destegi). Hekiminiz, size, kusunuza zarar vermeden (Sicak su, sicak buhar) nasil uygulayacaginizi belirtecektir.
Üsütme çesitleri
Insanlardaki tipik soguk alginligina farkli virüs türleri sebep olur. Kuslarda durum tamamen farklidir. Virüsler tamamen konu disi kalir, onun yerine kuslarimiz, bakterilerin neden oldugu üst solunum bölgesi hastaliklarina yakalanirlar. Problem sudur ki:Insanlar sogukalginligi nedeniyle hastaliga yakalandiklarinda, doktorlar , birkaç gün içinde , virüslerin dogal olarak öleceklerini ve soguk alginliginin kendiliginden geçecegini söylerler. Ama kuslarda, bakterilerin neden oldugu hastalik, birkaç günde iyilesmeyecektir. Çok daha uzun süre alacaktir! Hatta bakterilerin çogalmasi, burun, sinüsler ve agzin,bogazin pek çok kismina yerlesmeleri nedeniyle daha da kötülesecektir. Burun akintilari , sulu degil, yapiskan ve sarimsidir; Bu, akintinin cerahatli oldugunu ifade eder. Ayni zamanda, burun (Cere), resimdeki gibi sismis de olabilir.
Dikkat: Insanlardaki üsütmeden farkli olarak, kuslarda cerahatli burun akintisi, kendi basina iyilesmeyecektir. Eger bir antibiyotik kullanilmazsa kroniklesecektir !
En kötü durumda bu hastalik, burun ve cereyi yok edecektir. Burun delikleri büyüyecek, hasta kus burnunda yapisik olan sümükten dolayi aci ve bogulma krizleri çekecek. Resimde iyi bakilmadigi ortamdan kurtarildiktan sonra iyilesme sürecindeki kuslardan biri görülmektedir. Önceki sahibi, üsütmenin kendi basina iyilesmeyecegini fark etmedi. Burun ve sinüsler,çesitli parazitlerce enfekte edilmisti. Cerenin parçalari yok edildi ve bu yüzden burun delikleri çok büyüdü. Sol burun deliginde , kuruyan irin ve sümügün bir kabuga dönüstügü görülebilir. Gagada da iltihaplanma görülmekte (Burun deligine yakin sarimsi parçalar). Bir kusun burun delikleri bir kez büyüdügünde bir daha asla dogal, daha küçük boyutuna dönemezler.
Kusun burnu nasil temizlenir ?
Eger bir kusun burnu tikanirsa, hayvan zorlukla nefes alacaktir.Insanlar burnunu bosaltabilir ancak kuslarimiz yapamazlar. Bu yüzden bizler, kusun burnunda sümük oldugu zaman yardim etmek zorundayiz. Islak olmayan kagit mendiller, küçük parçalara bölünerek parmaklar arasinda köseleri kivrilip yuvarlatilarak çok yardimi dokunacak küçücük "Burun temizleme gereci" olusturulabilir. Ancak burun deliklerinin içine fazla itmemek için dikkatli olunmalidir. Onlar sümügü çeker, ve kusa acilen rahatlama saglar. Burnun temizlenmesi için kullanilan parça yalnizca bir kez kullanilmalidir! Ve ayni zamanda; baska hastaliga, bir göz hastaligina (Ophthalmitis) neden olmamak için kesinlikle bu kullanilan parça ile gözlere dokunulmamalidir.
Benzer hastaliklar
Bazen benzer hastaliklarda, hasta kuslar zorlukla nefes alabilir ama burunda hiçbir sümük yoktur. Birçok olayda alt solunum yolu bölgesinin daha asagi kisimlari etkilenir. Kus; uçtuktan sonra öksürür veya geceleri hava kesesi kurtlarinin istilasi yüzünden aci çeker. Çogunlukla, kusun aldigi her nefesle birlikte,küçücük parazitlerin neden oldugu çok tipik bir gicirdama sesi duyulabilir.
Gözlerin altindaki bir sislik, sinüzit için isaret olabilir. Bu, sinüs iltihabidir ve çogunlukla bu hastalik geçirilirken burun akintisi olusmaz.
Çok önemli
Soguk alginligi ayni zamanda psittakoz /papagan atesi de denilen bir hastaligin bulgusu da olabilir! Hekiminiz, kusun, hayvanlardan insanlara bulasabilen nitelikteki bu hastaliga yakalanip yakalanmadigini kontrol edecektir.
SAKAT AYAKLI YAVRULAR
Yavrunun rengi kirmizi ise su ve mineral kaybettiginin (elektolit ve seker takviyesi lazim) belirtisidir. Iyi beslenemediginden olur. Bu durumda kasilmalar meydana gelebilir, bacaklari veya kanatlari birarada tutamamasina sebep olur. Bu belirtiler dogrultusunda "çarpik bacak" sendromunu düsünebiliriz. Bu durumda bacaklardan biri veya ikisi birden normalden farkli olur. Iki bacak da disari açik veya biri öne, digeri geriye dogrudurur. Yavru bacaklarini kullanamaz ve ayakta duramaz.
Bu duruma kalsiyum yetersizligi, annenin yavrularin üstüne çok siki oturmasi, genetik faktörler veya yetersiz beslenme sebep olabilir. Yavru ayakta duramadigi için anne onu besleyemez veya reddedebilir. Böyle durumlarda bacaklari bandajlamak veya bir süngere geçirmek gerekir ki, genellikle bu yavruyu elde beslemeye baslamayi da gerektirir. Çok küçük yavrularda tedavisi basarilidir ve 7-10 gün arasinda tamamen düzelme olabilir. Yavrunun yasi ilerlemisse ömür boyu sürebilecek sakatlik meydana gelebilir.
Yavru beslerken Türkiyede özel elde besleme mamalari olmadigi için biraz çaresiziz. Bu durumda dogal toz bebek mamalarini sicak suyla karistirip enjektör veya kenarlari kivrilmis plastik çay kasigi ile yavruya vererek sonuç alabiliriz. Yabanci bir kaynakta toz bebek mamasinin elektrolit ve gerekli mineralleri içerdigi için normal kus mamasina karistirilabilecegini okumustum. Zorda kalip da sirf bebek mamasiyla yavru kus yasatanlari da okudum. Hiçbiri olmazsa yumurta sarisinin yine sicak suyla karistirip vermeyi deneyebilirsin. Ilk baslarda yavrunun her 2-3 saatte bir beslenmesi gerekir ve mamanin isisi bile çok önemlidir. Yabanci kaynaklarda yaklasik 105 F derecesi önerilir. Bu sanirim bizde 39-40 dereceye denk geliyor.
Yavrularin gagasinin üstüne hafifçe dokunman veya tiklatman onlarda beslenme vakti çagrisimi yapar ve gagalarini açmalarini saglayabilir.
Çarpik Bacaklar
Bacaklar düzgün duramiyorsa bandajlamak veya sünger yardimiyla onlari düzgün hale getirmek gerekir. Yoksa ömür boyu sürecek bir sakatlik olusur. Ne kadar erken müdahale edilirse tedavide basari sansi da o kadar artar.
Bandajlama Methodu
Yavrularin bacaklari veterinerlerde bulunabilecek hayvanlar için kullanilan bandajlar (bandaj sadece kendisine yapisma özelligi tasiyor) ile asagidaki resimlerde görüldügü gibi bandajlanmali. Birbirlerine paralel durmalari için bu pozisyona getirip bandajlama ya dikkat edilmeli.
Bandajlama kan dolasimini engelleyecek kadar siki yapilmamali.
Bandajlar hergün en az 2-3 kere kontrol edilmeli. Ayaklarda sisme varsa bandaj açilarak 12-24 saat kan dolasiminin düzene girmesi beklenmeli. Bandajlanmis yavrular yuvada ayaklari yuva tabanina deymeyecek sekilde yumusak yuva malzemeleri ile desteklenmeli. Bu yavrularin sik sik kontrol edilip, gerekirse diskilarin temizlenmesi gerekir.
Anne yavrulara bakmayi redederse yavrularin bakimi ile ilgilenmelisiniz.
Tedavi 7-15 gün arasi devam ettirilmeli. Zaman zaman kontrol ediniz, yavru ayakta durabiliyorsa sonuç alacaksiniz demektir. Bu tedavi sirasinda beslenmeye azami önem gösterilmelidir. Kalsiyum takviyesi sart.
Sünger Yardimi Ile Destekleme
Bu yöntem için en uygun malzeme bir makyaj süngeridir. Bu yoksa benzer diger süngerlerden de kullanilabilir.
Önce süngeri uygun boyutlarda kesmelisiniz. Daha sonra bacaklar için üzerinde iki delik açin. Daha sonra yavrunun bacaklarini bu deliklerden geçirin. Bu islemi yaparken 3 parmak ileri, 1 parmak geride olacak sekilde bacagini tutarsaniz daha rahat edersiniz.
Daha sonra yavruyu yumusak bir zemine yerlestirin. Yavrunun ayaklari sert zemine kesinlikle deymemeli Tedaviden sonraki durum
Bu yöntemde de tedavi 7-15 gün devam ettirilmeli, beslenme ve kalsiyum takviyesine özen gösterilmelidir.
